حمام ۴۰۰ ساله‌ای که قطب گردشگری کرمان شد

به گزارش نسیم صبا : حمام تاریخی گنجعلیخان کرمان، یکی از کامل‌ترین نمونه‌های معماری دوره صفویه، پس از چهار قرن همچنان استوار و پابرجاست. این بنای تاریخی که در سال ۱۰۲۰ هجری قمری (۱۶۱۱ میلادی) ساخته شده، امروزه به موزه مردم شناسی تبدیل شده است.

این حمام به دستور “گنجعلیخان بیگ” حاکم مقتدر کرمان در عصر شاه عباس اول صفوی ساخته شد. گنجعلیخان که به مدت ۲۹ سال بر کرمان حکمرانی کرد، به خاطر خدمات عمرانی و عدالت گستری شهرت داشت.

استاد “سلطان محمد معمار یزدی” به همراه تیمی از هنرمندان یزدی و کرمانی، این حمام را با ویژگی‌های منحصر به فردی طراحی کرده اند. سیستم هوشمندانه گرمایش و تهویه، تزئینات کاشی کاری و گچ بری های ظریف از جمله ویژگی‌های این بناست.

این بنای تاریخی که روزگاری محل استحمام مردم بود، در سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و پس از مرمت‌های گسترده، به موزه مردم شناسی تبدیل شد. امروزه بازدیدکنندگان می‌توانند با تماشای مجسمه‌های مومی، حال و هوای استحمام در دوره صفویه را تجربه کنند.

حمام گنجعلیخان به عنوان یکی از پر بازدید ترین جاذبه‌های تاریخی کرمان، سالانه پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. این بنا بخشی از مجموعه بزرگ گنجعلیخان است که شامل بازار، کاروانسرا و میدان می‌شود.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند حمام گنجعلیخان نه تنها یک اثر تاریخی ارزشمند، بلکه سندی زنده از هنر و تمدن غنی ایران در عصر صفوی است که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود.

کارکردهای حمام گنجعلیخان از گذشته تاکنون

در دوران صفویه، حمام گنجعلیخان نقش مهمی در زندگی روزمره مردم کرمان ایفا می‌کرد. این مکان نه تنها محل شستشو و نظافت بود، بلکه به نوعی یک مرکز اجتماعی محسوب می‌شد. مردم برای استحمام به این مکان می‌آمدند، اخبار محله و شهر را مبادله می‌کردند و حتی گاهی مشکلات خود را با وساطت ریش‌سفیدان حل می‌کردند.

مراسم سنتی در گرمابه

این حمام شاهد مراسم مختلفی بود که امروز بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده‌اند. مراسم حنابندان عروس، جشن‌های پاگشایی نوزادان و حتی برخی آئین‌های مذهبی در این مکان برگزار می‌شد. سیستم پیشرفته آب‌رسانی آنکه از قنات‌های شهر تغذیه می‌شد، این حمام را به یکی از مدرن‌ترین تأسیسات بهداشتی آن دوران تبدیل کرده بود.

از رونق تا فراموشی

با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، کم‌کم از اهمیت حمام‌های عمومی کاسته شد. حمام گنجعلیخان هم از این قاعده مستثنی نبود. در دهه ۱۳۵۰، این بنای تاریخی پس از سال‌ها فعالیت به عنوان حمام عمومی، درهای خود را به روی مراجعان بست.

تولد دوباره به عنوان موزه

پس از تعطیلی، این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و در سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. امروز، بازدیدکنندگان می‌توانند در قالب موزه مردم‌شناسی از این مکان دیدن کنند.

مجسمه‌های مومی که صحنه‌هایی از استحمام در دوران گذشته را به تصویر می‌کشند، فضای جذابی برای بازدیدکنندگان ایجاد کرده‌اند.

مدیریت این موزه در سال‌های اخیر تلاش کرده تا آن را به فضایی پویاتر تبدیل کند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نمایشگاه‌های موقت و برنامه‌های ویژه در مناسبت‌های مختلف، باعث شده این مکان تنها به نمایش اشیای تاریخی محدود نباشد.

نگاهی به معماری حمام گنجعلیخان

ورودی حمام با سقفی کوتاه طراحی شده تا هم از هدر رفت گرما جلوگیری کند و هم به مراجعان حس تواضع بدهد. اینجا، در فضای هشت‌ضلعی سربینه، نور از روزنه‌های کوچک سقف به داخل می‌تابد و روی کاشی‌های آبی لاجوردی بازی می‌کند. حوضی سنگی در وسط، انعکاس‌دهنده نقوش اسلیمی دیوارهاست.

گرمخانه که با دقت تمام از سربینه جدا شده، سیستم حرارتی هوشمندانه‌ای دارد. دالان‌های باریک میان در، گرما را حفظ می‌کنند و بازدیدکنندگان امروزی می‌توانند مجاری زیرزمینی انتقال حرارت را ببینند که روزی با سوزاندن هیزم، آب خزینه را گرم می‌کرده‌اند.

در بخشی از حمام که زمانی محل دلاک‌ها بوده، امروز مجسمه‌هایی مومی صحنه‌های استحمام در دوره صفوی را بازسازی کرده‌اند. سنگ‌پاهای قدیمی، حناهای سنتی و ظروف مسی، هرکدام قصه‌ای از زندگی روزمره مردم آن دوران را تعریف می‌کنند.

کارشناسان میراث فرهنگی تأکید می‌کنند که این بنا نه فقط یک موزه، بلکه مدرسه‌ای زنده برای آموزش معماری سنتی ایرانی است. سیستم آبرسانی پیچیده آنکه از قنات‌های شهر تغذیه می‌شده، هنوز هم مورد مطالعه مهندسان قرار می‌گیرد.

حالا پس از چهار قرن، این حمام همچنان زنده است؛ نه با بخار آب گرم، که با نفس‌های بازدید کنندگانی که از سراسر جهان می‌آیند تا هنر نیاکان ایرانی را از نزدیک ببینند. هر گوشه این بنا، از کف‌پوش‌های منقش گرفته تا سقف‌های مقرنس‌کاری شده، حکایت از ذوق و ظرافتی دارد که گذر زمان نتوانسته آن را کمرنگ کند.

در روزهای آغازین سال جدید، میدان تاریخی گنجعلیخان کرمان حال و هوای دیگری داشت. از همان ساعات اولیه صبح، گروه‌های مختلف گردشگران از سراسر ایران و جهان به این مجموعه زیبا سرازیر می‌شدند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد در دو هفته نخست فروردین ماه، بیش از ۳۲۰ هزار نفر از این اثر تاریخی بازدید کرده‌اند که رقمی بی‌سابقه در تاریخ این مجموعه محسوب می‌شود.

گردشگران خارجی که حدود ۳۵ درصد بازدیدکنندگان را تشکیل می‌دادند، عمدتاً از کشورهای همسایه مانند عراق و ترکیه و همچنین گردشگران اروپایی بودند. بسیاری از آن‌ها با دوربین‌های حرفه‌ای خود مشغول ثبت تصاویر از نقوش زیبای کاشی‌کاری‌ها و معماری خیره‌کننده میدان بودند.

برنامه‌های فرهنگی متنوعی که برای این ایام تدارک دیده شده بود، بر جذابیت بازدید می‌افزود. اجرای موسیقی سنتی کرمانی توسط گروه‌های محلی در فضای باز میدان، حال و هوای خاصی به مجموعه بخشیده بود.

غرفه‌های صنایع دستی که در اطراف میدان برپا شده بود، نظر بسیاری از بازدیدکنندگان را به خود جلب کرده بود و هنرمندان محلی در این غرفه‌ها به نمایش هنرهای سنتی مانند قالی‌بافی، خوشنویسی و معرق‌کاری مشغول بودند.

با نزدیک شدن به غروب، نورپردازی خیره‌کننده میدان، فضایی رویایی ایجاد می‌کرد. بسیاری از گردشگران تا پاسی از شب در محوطه میدان می‌ماندند تا از این مناظر زیبا عکس‌برداری کنند.

‌مسئولان مجموعه اعلام کرده‌اند که برای مدیریت بهتر جمعیت و ارائه خدمات مطلوب‌تر به بازدیدکنندگان، برنامه‌های جدیدی در دست اجرا دارند که از جمله می‌توان به توسعه پارکینگ و افزایش سرویس‌های بهداشتی اشاره کرد.

به نظر می‌رسد میدان گنجعلیخان کرمان با این استقبال بی‌نظیر، به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران در سال جدید تبدیل شده است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند این روند مثبت در ماه‌های آینده نیز ادامه خواهد یافت و شاهد رکوردشکنی‌های جدیدی در زمینه جذب گردشگر خواهیم بود.

منبع:خبرگزاری مهر کرمان
فیلم| حمام تاریخی گنجعلیخان، نماد دانش و زیست علمی ایرانیان