پاسداشت آیین جهانی جشن سده در کرمان

به گزارش نسیم صبا ازایرنا، آیین جشن سده ۱۴۰۳ در کرمان امسال به صورت عمومی نبود و از حوالی ساعت ۱۵ عصر چهارشنبه با حضور جامعه زرتشتیان در محل آتشکده (موزه مردم شناسی) واقع در خیابان زریسف کرمان آغاز شد که تا غروب و آیین آتش‌آفروزی ادامه یافت.

بنا به گفته مورخان و زرتشتیان ساکن در کرمان این جشن حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد و فراز و فرودهایی داشته اما دستکم ۸۰ سال است که جشن سده در مکانی به نام باغچه “بداغ آباد” واقع در خیابان سده به صورت عمومی برگزار شده که با حضور زرتشتیان و مسلمانان در کنار هم، همراه بوده است.

اما جشن سده امسال مانند سال گذشته به صورت نیمه‌خصوصی در محل آتشکده زرتشتیان برگزار شد و ابتدا با مراسم آیینی از جمله نیایش خوانی یا همان جَشِن خوانی با حضور موبدان، پخش سرود مقدس جمهوری اسلامی ایران، خواندن دعای مقدس زرتشتی و اوستاخوانی، شاهنامه خوانی و اجرای موسیقی همراه بود.

جشن سده از آیین‌های مهم ایران باستان است که در آغاز شامگاه دهم بهمن و پایان چله بزرگ زمستان برگزار می‌شود. این جشن بیش از هزاران سال قدمت دارد (از زمان پیدایش آتش) و از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به‌ شمار می‌رود. سده به‌ عنوان یک میراث ایرانی است و اعضای جوامع را بدون توجه به سن، جنسیت و موقعیت اجتماعی گرد هم می‌آورد.

در این آیین، آتش به همراه آب، باد و خاک از عناصر مقدس به شمار می‌رود که در بسیاری از جشن‌های ایرانیان نقش کاربردی داشته است. ایرانیان باستان معتقد بودند آتشی که در این روز افروخته می‌شود، نماد و نشانه گرم شدن زمین و آماده شدن برای ورود به فصل بهار است.

اعتقاد کشاورزان و مردم بر این است که در روز دهم بهمن، روزی که ۵۰ روز و ۵۰ شب تا بهار باقی مانده است، زمین‌های کشاورزی برای کشت بهاری بعدی خود آماده می‌شوند و مردم پایان سردترین روزهای زمستانی را جشن می‌گیرند.

در این جشن، زرتشتیان و موبدان به صورت حلقه، گرد آتش می‌ایستند و مردم در پشت سر آنها قرار می‌گیرند. موبدان دعای آتش نیایش می‌خوانند سپس هیزم‌هایی که از قبل فراهم شده است را آتش می‌زنند و در ادامه به شاهنامه‌خوانی و اجرای موسیقی می‌پردازند. زرتشتیان در آیین سده معمولا لباس‌های سفید بر تن می‌کنند.

پاسداشت آیین جهانی جشن سده در کرمان + فیلم

«جشن سده» سال گذشته به‌ عنوان بیست‌ و چهارمین عنصر میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران و در پرونده‌ای مشترک به نام ایران و تاجیکستان در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شد.

این جشن ایرانی به شماره ۲۰۶۷ در ۲۹ بهمن‌ سال ۱۳۹۸ در فهرست ملی ایران نیز ثبت شد و عموم مردم این دیار معتقدند با برگزاری جشن سده و برپا کردن آتش در ۵۰ روز مانده به نوروز، قلب زمین گرم می‌شود و دوره جدیدی از زندگی فرا می‌رسد.

جشنی که فقط به زرتشتیان تعلق ندارد

رییس انجمن زرتشتیان کرمان امروز در آیین جشن سده از زرتشت اسپنتمان به عنوان پیامبر آریایی یاد کرد و گفت: جشن سده، جشن دوستی و پیوند که از خصلت‌های ما ایرانیان است، این جشن از هزاران سال پیش در این مملکت به دلیل پیدایش آتش یا کشف آتش برگزار می‌شده است.

سیروس نیکبخت افزود: این جشن فقط به جامعه زرتشتی ارتباط ندارد بلکه جامعه زرتشتی پاسدار و نگهبان و نگهدار این آتش بوده و در زمان‌های گذشته کبریت و این همه وسیله انرژی نبود با نگهبانی و نگهداری از آتش هر سال به یمن پیدایش آتش و نور، ایرانیان جشن می‌گرفتند و خیلی قبل‌تر از پیامبر زرتشت اسطوره‌های مختلفی در این زمینه است.

وی اظهار داشت: اینکه گفتم پیوند، یاری و جشن مهر و دوستی برای این است که آتش در این مملکت کشف شد و زندگی بشریت را تغییر داد ولی رایگان در اختیار همه ملت‌های جهان قرار گرفت که از خودگذشتگی و دست و دل بازی ما ایرانیان را می‌رساند. در این زمینه سخن‌های بسیاری گفته شده و سخنوران بسیاری هم صحبت کردند.

رییس انجمن زرتشتیان کرمان با تبریک پیشاپیش ۲۲ بهمن به رهبر معظم انقلاب و ملت ایران گفت: تشکر می‌کنم از مسئولان این استان که واقعا برای برگزاری این جشن لطف کردند و همه چیز را در طبق اخلاص گذاشتند و بدون کوچک‌ترین معطلی برای همه کارهای این جشن با ما همیاری و همکاری کردند.

وی ادامه داد: بعضی جاها شنیدم و چیزهایی نوشتند که چنین چیزی نیست. زمین سده با همت همه بزرگواران استان در اختیار انجمن است و در آینده هم انجمن یکسری رنگ آمیزی و کارهای مختلف را انجام می‌دهد لذا در اختیار فرد خاصی نیست و همه مسئولان بخصوص دادستان در این زمینه همکاری کردند.

نیکبخت همچنین با اشاره به صنعت گردشگری، از پروفسور مهدی رجبعلی‌پور و استاد سید محمدعلی گلاب‌زاده که در زمینه معرفی کرمان و آداب و سنن آن تحقیق و تلاش کرده اند، قدردانی کرد.

پاسداشت آیین جهانی جشن سده در کرمان + فیلم

یک مناسبت جمعی و فرصت تقویت روابط اجتماعی

پیام بهشید برخوردار نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی نیز در این مراسم قرائت شد که در این پیام آمده است: ایران سرزمین فر و فروغ و فرزانگی، فرهنگ و فرهیزش است. من پروا ندارم بگویم که ایران فرهنگی‌ترین سرزمین گیتی است و هر ایرانی بیدار دل، جان آگاه و خویشتن شناسی باید بداند، ببالد و بیندیشد که جشن‌ها به عنوان یک مناسبت جمعی مهم و یک فرصت بی‌نظیر اجتماعی و فرهنگی دارای یک برنامه راهبردی و استراتژای آمیخته با ایدئولوژی هستند که نیاکان فرهیخته و آگاه و با بصیرت ما انتخاب درست زمانی و مکانی داشتند یعنی مدیریت زمان در دهم بهمن، میانه راه زمستان و بهار، زمانی که روزها کم کم بلندتر می‌شوند طبیعت از خواب زمستانی به بیداری می‌آیند و گرما و نور آتش به زندگی با امید و نور تجلی می‌یابد. انسان هم بخواهد با طبیعت همراهی و اراده کند که از همه غفلت‌ها بیدار شود و با یاری جستن از اهورا مزدا و پیوستن به نیکی و خیر بر اهریمن و بدی‌ها غلبه کند.

وی ادامه داد: فردوسی بزرگ در اوج رواج خرافه پرستی که امکان پیروزی خیر بر شر به پایان رسیده است اینگونه به خرافه پرستی می‌تازد؛

فریدون فرخ، فرشته نبود

ز مُشک و ز عنبر سرشته نبود

ز «داد» و «دَهِش» یافت او نیکویی

تو داد و دهش کن، فریدون تویی

نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: این وظیفه امروز ماست. جشن سده به عنوان یک مناسبت جمعی مهم یعنی به عنوان یک برنامه راهبردی با استراتژی‌های بنیادی در هویت ملی و فرهنگی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی است. برای تقویت همبستگی همازوری و همکاری اجتماعی است، ایجاد کننده فرصت همیاری و تعاون و دگریاری است و نشان دهنده ارزش‌های فرهنگی و سنتی و پاسدار میراث فرهنگی با وجود همه تغییرات اجتماعی فرهنگی در طول تاریخ که ضرورت دارد نسل امروز آن را به نسل‌های جدید و آینده آموزش دهد.

وی افزود: همکیشان، فرهیختگان خانم‌ها و آقایان آنچه که باید بدانیم این است که جشن سده فقط یک جشن نمادین نیست بلکه فرایند پیروزی خیر بر شر و پیروزی نیکی و نور بر بدی و تاریکی است که جشن سده در برنامه راهبردی و استراتژی خود حامل یک پیام بزرگ برای بشریت است که آن را استثنایی و جهانی کرده و آن، این پیام و این سخن است که راه در جهان یکی است و آن راه راستی است که انسان امروزی از هر دین و هر آیین باید برای غلبه بر تاریکی‌های بشری و برای غلبه بر اهریمن درون چنان کیخسرو شاهرخ راه راستی و درستی پیشه کند.

همچنین معاون استاندار کرمان در این مراسم گفت: دعوتنامه انجمن زرتشتیان به استاندار کرمان تقدیم شد و ایشان امر کردند که بنده به همراه فرماندار کرمان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، دستیاران استاندار و مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری در این مراسم حضور پیدا کنیم.

علی بیگ‌زاده با ابلاغ پیام تبریک استاندار به جامعه زرتشتیان، یاد اولین شهید زرتشتی دوران دفاع مقدس شهید کامران گنجی که به گفته وی متولد کرمان است را نیز گرامی داشت.

همراهی جامعه زرتشتیان در همه صحنه‌ها

وی افزود: زرتشیتان در کشور و استان کرمان همیشه در همه صحنه‌ها همراه و همگام با ملت بزرگ ایران پای کار بوده‌اند از جمله مصداق عینی این همراهی را در برگزاری سالگردهای سردار شهید سلیمانی در استان دیدیم.

معاون توسعه مدیریت و منابع استاندار کرمان گفت: شهروندان فرهیخته و عزیز زرتشتی در تمامی صحنه‌ها کنار ما بودند و در بزرگداشت دهه فجر نیز زحمات زیادی متقبل می‌شوند.

وی بیان کرد: شعار دولت چهاردهم، وفاق ملی است یعنی همه احزاب، گروه‌ها، ادیان و مذاهب در کشور برای سربلندی ایران اسلامی باید تلاش کنند و همه ما ایرانیان از هر قوم، جناح و گروه و دسته ای دل در گرو سربلندی نظام و پیشرفت کشور داریم.

بیگ‌زاده با اشاره به اینکه روز گذشته عید مبعث بود گفت: پیامبر عظیم الشان اسلام اسوه حسنات است و مبعث را برای تکمیل اخلاق می‌دانند.

وی با بیان اینکه جشن سده در یونسکو به ثبت رسیده است افزود: این جشن نشانه اتحاد و همبستگی در ایران اسلامی است و باعث انسجام ملی و همراهی همه اقوام کشور برای سربلندی ایران اسلامی می‌شود.

پاسداشت آیین جهانی جشن سده در کرمان + فیلم

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان نیز با اشاره به حوزه میراث فرهنگی ناملموس گفت: آنچه از شاهنامه و اسطوره‌ها و ادبیاتی که اینجا مطرح شد، در می‌یابیم تقابل بین خیر و شر است و قهرمانان خیر این داستان، ایرانیان بودند و شر هم داستان خودش را دارد.

سعید شاهرخی افزود: ما در آستانه دهه فجر هستیم و همه شما شاهدید امروز در دنیا همین تقابل وجود دارد که آیندگان خواهند گفت در سال ١٣۵٧ با آمدن فرشته و رفتن دیو چه تقابلی در عصری از زمان بین خیر و شر، بین خوبی و نیکی و مهر و محبت و پهلوانی و شر با همه معایبش وجود داشت.

وی گفت: خوشبختیم که آیندگان به این حرکت نسل ما افتخار می‌کنند و امروز هم شاهدیم که یک طرف همه معادلات و گفتگوها در دنیا ایران عزیز است. ایرانی که تعریف می‌کنیم طی هفت هشت نسل گذشته حاکمانش، کوچکتر و کوچکتر شده است جز در دوران نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که همچنان جغرافیای مرزی خودش را حفظ کرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان ادامه داد: اما در دل این تقابل خیر و شر پهلوانانی را یاد می‌کنند و ما کرمانی‌ها، ایرانی‌ها و شیعیان افتخار می‌کنیم که پهلوان معاصر زمان ما هم کرمانی است؛ سردار سپهبد شهید سلیمانی یعنی کسی که با همین مظاهر ظلم و زشتی در دنیا مقابله کرد و به چه زیبایی به معبود خودش پیوست.

وی گفت: شما وقتی شاهنامه را می‌خوانید هم داستان تقابل را می‌بینید و در کنار مرقد این شهید بزرگوار نوشته شده است به دستور رئیس جمهور فلان کشور این حادثه اتفاق افتاده است یعنی قهرمان ما چنان عظیم و عزیز و عزتمند و پهلوان بود که جز این حادثه نمی‌توانست حذفش کنند لذا حذف کردن و نحوه شهادتش هم برای ما یک نوع افتخار و در واقع با کل داشته‌ها و قصه‌های ما شیعیان هم سنخ است.

شاهرخ اضافه کرد: در حوزه میراث ناملموس که یکی از بخش‌های میراث فرهنگی است در کرمان حدود ۱۳۰ اثر میراث ناملموس ثبت ملی داریم و حدود ۲۶ اثر ایران ثبت جهانی شده که یکی همین جشن سده است.

وی با استقبال از کلام نماینده انجمن زرتشتیان که جشن سده متعلق به قشر و مجموعه زرتشتی نیست، گفت: بیشترین خاطرات دوران کودکی ما در جشن سده و نیایش طلب باران است. یعنی در همه ادوار استان کرمان این جشن رایج و جاری بوده، نیایشی که به تناسب اینکه زندگی بشر در ادوار گذشته با عناصر اصلی حیات یعنی آب و خاک و باد و آتش خیلی عجین بوده، نیایش‌هایی با خداوند متعال انجام دادند.

تدبیر اولیه چهار اثر ناملموس جهانی در کرمان

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمان افزود: امروز هم در استان کرمان بیش از ۱۰ جشن سده داریم و منحصر به این جشن نیست، در حوزه میراث ناملموس ما ۲۶ اثر ثبت جهانی در کشور داریم که از این ۲۶ اثر ما کرمانی‌ها و مستخدمین شما در حوزه میراث فرهنگی استان کرمان افتخار می‌کنند که چهار اثر تدبیر اولیه آن توسط فرزندان شما در کرمان شکل گرفته است.

وی این چهار اثر را شامل جشن نوروز، جشن سده، جشن مهرگان و جشن چوگان نام برد و گفت: همکاران ما در حوزه میراث فرهنگی کرمان اوایل مقدمات ثبت ملی را انجام دادند از جمله جشن سده که سال ۱۳۹۸ با پیشنهاد اداره کل میراث استان کرمان ثبت ملی شد و در سال ۱۴۰۲ در حافظه جهانی با کشور تاجیکستان به صورت مشترک به ثبت رسید.

شاهرخی به عید مبعث اشاره کرد و افزود: پیامبر رحمت و نبی مکرم اسلام (ص) همه را به حسن تعامل توصیه کرده است و در این مدت حسن تدبیر و تعامل را در رفتار انجمن زرتشتیان استان کرمان دیدم و امروز جا دارد از این عزیزان تقدیر و تشکر کنم.

وی اظهار داشت: از حضورشان در مرقد شهید سلیمانی به عنوان جمع وفاق ملی اقوام و همه مناسبت‌ها و اعیاد و زیباترین بخشی که یک حسن رفتار را دیدم در روز بزرگداشت کرمان بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان گفت: در حوزه ثبت جهانی میراث ناملموس و از جنس جشن سده ما در دنیا در بخش چند ملیتی یعنی ایران فرهنگی گذشته رتبه اول دنیا هستیم و این افتخار ایران عزیز است.

وی در پایان سخنانش از حاضران خواست برای حسن برخورد انجمن زرتشتیان قیام کنند و دست بزنند.

پاسداشت آیین جهانی جشن سده در کرمان + فیلم

اما پژوهشگر و مورخ کرمانی هم در این آیین گفت: امروز چهره‌هایی از گروه‌های مختلف را در این جمع می‌بینم بخصوص یکی از حجج اسلام و اساتید ارجمند (حجت الاسلام ابراهیمی معاون دادگستری کل استان کرمان) مرا به یاد مجتهد مسلم، مجدالاسلام کرمانی انداخت که با ارادتی به جشن سده گفت؛ جشن سده از طی شدن دی خبرم داد/ از حشمت جم سلطنت کی خبرم داد.

سید محمدعلی گلاب‌زاده افزود: این سخن یکی از مجتهدان کرمانی درخصوص جشن سده است. انس و الفت مردم کرمان با اقلیت زرتشتی و عزیزان و بزرگواران این آیین تا بدانجا بوده که مجتهد مسلم دیگری چون آیت الله حاج سید جواد شیرازی که حاج ملاهادی سبزواری با آت عظمت و بزرگی در محضر ایشان حاضر شد، خانه خودش را در خیابان زریسف و محله زرتشتی‌ها انتخاب می‌کند به خاطر اینکه این انس و الفت را بین خودش و زرتشتیان کرمان تحکیم ببخشد.

وی تصریح کرد: این ارتباط و تساهل و تسامح بود که توانست زمینه زندگی کردن در طول هزاران سال را برای مردمی در گرم ترین نقطه در تابستان با دمای ۵۰ درجه فراهم آورد.

جشن سده به معنای آتش پرستی نیست

مدیر مرکز کرمان شناسی گفت: همانطور که اشاره کردند جشن سده و آتش و توجه به آتش هیچ وقت خدای ناکرده، به معنای آتش پرستی نیست و جفاست که بعضی‌ها به نیاکان ما تهمت می‌زنند و می‌گویند که اینها آتش پرست بودند نه. ایران و ایرانی و نیاکان ما همیشه در گذر تاریخ یکتاپرست بوده است.

وی ادامه داد: اصلا آتش به عنوان یکی از پدیده‌های ارزشمند خلقت مورد توجه و احترام همه است. در قرآن هم داریم این نور از آتش شکل می‌گیرد و از آتش بر می‌خیزد.

گلاب‌زاده گفت: آتش سرآغاز پیامبری برخی از پیامبران ما شد مگر نه این است که موسی در بادی ایمن وقتی که با خانواده خودش راه را گم کرد آن آتشی که از میانه آن درخت تنومند سر برآورده بود و پیامبر موسی را به او مژده داد و این ارزش آتش است.

وی افزود: مگر نه این است که در قرآن کریم داریم آتش بر حضرت ابراهیم و مگر همین آتش نبود که زمینه پاکسازی و تهمت زدایی از سیاوش را فراهم کرد با آن بازی‌هایی که سودابه برایش فراهم کرده بود پس آتش همواره محترم بوده اما احترام به آتش از سوی جامعه زرتشتیان و نیاکان ما هرگز به معنای آتش پرستی و خدای ناکرده دوگانگی در خلقت نیست.

این پژوهشگر و نویسنده گفت: ما ایرانیان که پرچم افتخارمان بر عالم برافراشته است، به عنایت خداوندی آتش را پدید آورده ایم و یکی از اساتید دانشگاه‌های آمریکا می‌گوید ایرانیان اولین کسانی هستند که توانستند آتش را عرضه کنند و در آن روز کشورهای دیگری برای جنگ و جدال و برای به دست آوردن آتش حمله می‌کردند به ایران که بتوانند این توپه اصلی را به دست بیاورند.

وی ادامه داد: خدایا همه آتشی که در عالم برافروخته می‌شود را بر جان انسان‌هایی بزن که نمی‌توانند سرافرازی و سربلندی ایران عزیز را شاهد باشند، خدایا این آتش را بر جان انسان‌های بزن که نمی‌توانند ایرانی‌ها را شاد و سربلند و فهیم بدانند. روزی اگر بناست که در تن کفن کنیم/ ما آن کفن به تن ز برای وطن کنیم.

پس از برگزاری مراسم آیینی جشن سده در سالن اجتماعات آتشکده کرمان، آیین آتش‌افروزی در محوطه این مکان تاریخی برگزار شد.

به گواه اسناد و متون تاریخی معتبر، سده جشن پیدایش آتش است و در برخی روایات تاریخی آمده که چون ۱۰۰ روز از زمستان سخت و بزرگ می‌گذشت ایرانیان جشن سده را برپا می‌ کردند. در تقویم کهن ایرانیان مهرآیین، زمستان ۱۵۰ روزه و تابستان ۲۱۰ روزه بوده است. از ابتدای زمستان (اول آبان) تا ۱۰ بهمن که جشن سده‌ است، ۱۰۰ روز و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ روز و ۵۰ شب بوده ‌است.