افزایش ظرفیت تولید بنزین با احداث پالایشگاه‌های کوچک مقیاس/ راهکاری برای حل ناترازی سوخت

سعید نوری کرم در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به اهمیت زنجیره ارزش در صنعت نفت اظهار کرد: رویکرد توسعه پالایشگاه‌ها و زنجیره ارزش نفت به جای خام‌فروشی، به سبب تولید محصولات متنوع از قبیل بنزین، گازوئیل، سوخت جت، مواد پتروشیمیایی (مثل پروپیلن و اتیلن) موجب ارزآوری بیشتر، جلوگیری از خروج ارز، تأمین نیاز نیاز بازار داخل، اشتغال‌زایی‌ مستقیم و غیرمستقیم می‌شود و به علت معاملات خرد و متنوع و غیر قابل رصد از منظر فنی، امکان فروش و بازاریابی آن در شرایط تحریم و غیرتحریم راحت‌تر از نفت خام است و عملاً قابل تحریم نیست؛ بنابراین تغییر رویکرد از خام فروشی به توسعه پالایشگاه‌ها و زنجیره ارزش نفت کاملاً ضروری، راهبردی و آینده‌ نگرانه است.

وی افزود: در سال‌های اخیر و به‌خصوص در شرایط تحریم فروش نفت خام، کشور همواره به دنبال افزایش ظرفیت پالایشی و توسعه پالایشگاه‌ها بوده است؛ به طوری که در دولت‌های نهم تا دوازدهم ۳۰ طرح پالایشی در کشور تعریف شد؛ از این تعداد ۲۵ طرح برای احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه «نفت خام» و ۵ طرح برای احداث پالایشگاه «میعانات گازی» موجود است. مجموع خوراک مورد نیاز این طرح‌ها، ۴.۳ میلیون بشکه در روز و حجم سرمایه‌گذاری حدود ۹۰ میلیارد دلار برآورد شده است.

تعریف الگوی مناسب تأمین مالی برای پروژه‌های پالایشی

این کارشناس انرژی به عدم موفقیت طرح‌های پالایشی اشاره کرد و گفت: تاکنون هیچ یک از این طرح‌ها به دلایل مختلفی همچون نبود الگوی مناسب تأمین مالی و توسعه فرآیندهای پالایشگاهی، عدم دسترسی به لایسنس‌ها، فناوری‌ها و تجهیزات جدید، عدم صدور مجوزهای لازم و هماهنگی بین دستگاهی و غیره به سرانجام و بهره‌برداری نرسیده‌اند، اما در این بین یکی از مهم‌ترین دلایل و ریشه‌های این مسئله را می‌توان نبود الگوی مناسب تأمین مالی برای این پروژه‌ها عنوان کرد.

نوری کرم بیان کرد: بیشتر طرح‌ها و پروژه‌های پالایشگاهی در کشور دارای ظرفیت‌های بیش از ۱۰۰ هزار بشکه در روز است؛ که علاوه بر نیاز به حجم بالای سرمایه‌گذاری، زمان احداث و بهره‌برداری از این پروژه‌ها طولانی خواهد بود و در مواردی تا ۱۰ سال این پروژه‌ها طول خواهند کشید؛ به عنوان نمونه احداث پالایشگاه ۳۶۰ هزار بشکه‌ای خلیج فارس از سال ۱۳۸۴ شروع و در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ فازهای اول و دوم آن به بهره‌برداری رسید.

وی ادامه داد: در واقع این مثال و سایر نمونه‌های مشابه تجربه مدت زمان طولانی احداث پالایشگاه در کشور را تصدیق می‌کنند؛ این در حالی است که اکنون کشور به دلیل رشد مصرف با کمبود بنزین و گازوئیل مواجه شده و با ادامه افزایش مصرف این دو فرآورده، کشور مجدداً به واردکننده بنزین و گازوئیل تبدیل خواهد شد و این موضوع سبب به خطر افتادن «امنیت انرژی» کشور می‌شود.

این کارشناس انرژی تاکید کرد: بنابراین دو پارامتر میزان سرمایه‌گذاری و مدت زمان احداث با توجه به شرایط کشور از جمله نکاتی است که باید در تعریف طرح‌های پالایشی به آن توجه کرد که متأسفانه این دو پارامتر در تعریف طرح‌ها و پروژه‌های پالایشگاهی کشور دیده نمی‌شود.

تجربه چین در اجرای پالایشگاه‌های فراسرزمینی

نوری کرم با اشاره به تجربه چین در اجرای پالایشگاه‌های فراسرزمینی، اظهار داشت: این کشور در کنار احداث پالایشگاه‌های نسل سوم و چهارم تحت مالکیت شرکت‌های دولتی همچون شرکت ملی نفت چین و سینوپک، به بخش خصوصی نیز مجوز واردات نفت خام به منظور احداث پالایشگاه را داده است. دولت چین همچنین از سال ۲۰۱۵ با اعمال قوانین مختلف از جمله وضع مالیات و سخت‌گیری در اعطای مجوزهای محیط زیستی، پالایشگاه‌های مقیاس کوچک را به سمت افزایش ظرفیت پالایشی و افزایش ضریب پیچیدگی و بهره‌وری سوق داده است.

وی اضافه کرد: افزایش ظرفیت پالایشی به کمک احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک از جمله راهکارهایی است که می‌تواند یکی از مسائل صنعت پالایش یعنی کمبود منابع مالی را مرتفع کند.

افزایش ظرفیت تولید بنزین و گازوئیل با احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک

این کارشناس ادامه داد: در حال حاضر برای پالایشگاه مقیاس کوچک تعریف و استاندارد دقیقی وجود ندارد و هنگامی که از لفظ پالایشگاه مقیاس کوچک استفاده می‌شود، این لفظ با اصطلاح رایج و مورد نقد مینی‌ریفاینری (واحدهای ساده تقطیری و اختلاط) اشتباه گرفته می‌شود؛ چراکه بیشتر این واحدهای پالایشی موجود در کشور به سبب استفاده از تجهیزات فرسوده، اتلاف خوراک نفت خام را در پی داشته و فرآورده‌های تولیدی آن‌ها هم از استاندارد مطلوبی پیروی نمی‌کنند.

نوری کرم گفت: بنابراین تاکید می‌شود که هدف احداث پالایشگاه مقیاس کوچک دارای واحد تبدیلی به منظور تولید فرآورده‌های همچون بنزین، گازوئیل و گاز مایع مطابق با استانداردها است؛ همچنین به واسطه استفاده از فرآیندهای تبدیلی در پالایشگاه‌های مقیاس کوچک میزان تولید محصولات سنگین و نیمه سنگین مثل نفت کوره هم کاهش یافته و بیشتر سبد به محصولات بنزین، گازوئیل و گاز مایع اختصاص پیدا می‌کند که در واقع مطابق با ماده ۵۹ قانون اصلاح الگوی مصرف با محوریت کاهش تولید نفت کوره و حرکت به سمت فرآورده‌های میان تقطیر است.

وی ادامه داد: در حقیقت پالایشگاه‌ها با رویکرد تولید مواد شیمیایی و پلیمری هزینه سرمایه‌گذاری بسیار بالایی دارند، مثلاً برای احداث یک واحد پالایشی با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه‌ نفت خام حداقل ۶ میلیارد دلار سرمایه نیاز است و برای تأمین مالی این پروژه‌ها می‌توان از فاینانس خارجی استفاده کرد که تجربه ۲۵ سال اخیر نشان داده که تاکنون هیچ پروژه پالایشی در ایران در جذب فاینانس موفق نبوده است.

این کارشناس انرژی بیان داشت: اهمیت و ویژگی بارز دیگری که برای پالایشگاه‌های مقیاس کوچک، موضوع زمان احداث و بهره‌برداری از این پالایشگاه‌ها است. در واقع زمان احداث یک پالایشگاه با ظرفیت ۱۰ هزار بشکه در روز حدود یک تا ۲ سال است. در صورتی که برای پالایشگاه‌های ۲۰۰ هزار بشکه در روز و بالاتر این زمان به ۵ تا ۱۰ سال بسته به فرآیندها، واحدها و ضریب پیچیدگی مورد انتظار از پالایشگاه و عوامل دیگر متفاوت است.

افزایش تولید فرآورده‌های نفتی با احداث پالایشگاه‌ای کوچک مقیاس

نوری کرم با اشاره به افزایش تولید بنزین با توسعه پالایشگاه‌های گوچک مقیاس تاکید کرد: در حال حاضر میزان تولید و مصرف بنزین در نقطه سر به سر قرار دارد و در صورت ادامه روند رشد و عدم بهره‌برداری از طرح‌های ارتقاء و سایر طرح‌های پالایشی با موعد احداث سال ۱۴۰۳، در سال آینده حدود ۱۰ میلیون لیتر در روز کسری بنزین وجود خواهد داشت که این مسئله منجر به ایجاد هزینه حدود ۲ میلیارد دلاری (معادل احداث یک پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه در روز) برای کشور خواهد شد.

وی افزود: می‌توان به جای هزینه واردات ۲ میلیارد دلاری برای بنزین بخشی از این هزینه را به احداث پالایشگاه مقیاس کوچک به منظور تولید بنزین و گازوئیل اختصاص داد. در واقع با این راهبرد علاوه بر پالایش نفت خام و جبران کمبود بنزین، می‌توان از خروج ۲ میلیارد دلار ارز از کشور هم جلوگیری کرد؛ همچنین می‌توان در مرحله اول با فروش سایر محصولات تولیدی پالایشگاه مثل نفتا، گازوئیل و گاز مایع، منابع مالی مرحله دوم طرح به‌منظور احداث واحدهای پایین دستی و تکمیل زنجیره ارزش این محصولات را تأمین کرد.

این کارشناس گفت: بنابراین دو ویژگی میزان سرمایه‌گذاری و زمان بهره‌برداری کمتر نسبت به احداث پالایشگاه بزرگ به طور کامل با شرایط صنعت پالایش کشور مطابقت دارد؛ چراکه در کشور به دلیل نبود الگوی تأمین مالی برای پروژه‌ها و نیاز کشور به فرآورده‌های با ارزش همچون بنزین و گازوئیل در اسرع وقت این دو مسئله اهمیت و ضرورت پالایشگاه‌های مقیاس کوچک را می‌توانند تبیین کنند.