مذاکرات رفع تحریم‌ها؛ یک سال نمایش ضعف اراده سیاسی در کاخ سفید

بیش از یک سال از زمانی که مذاکرات وین بر سر چند موضوع کلیدی به بن‌بست کشیده شد می‌گذرد. بیستم اسفند ۱۴۰۰ هشتمین دور گفت‌وگوها، هنگامی که توافق نهایی به تعبیر تیم‌های مذاکره کننده و کارشناسان در دسترس بود، برای چندمین بار وارد یک دوره استراحت شد.

جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که هماهنگی گفت‌وگوها را برعهده داشت، بدون اشاره مستقیم به جنگ اوکراین، این توقف را به دلیل “عوامل خارجی” نسبت داد اما گفت متن نهایی تقریبا آماده و روی میز است. او تاکید کرد که در مدت استراحت، به همراه همکارانش در تماس با تمامی اعضای برجام و آمریکا خواهد بود تا توافق نهایی حاصل شود.

«انریکه مورا» نماینده جوسپ بورل در مذاکرات هم، در جمع خبرنگاران مقابل هتل کوبورگ وین، محل برگزاری جلسه حاضر شد و گفت: متنی داریم که همه چیز در آن انجام شده است و ما در محدوده پانوشته های مذاکراتی هستیم. وی با بیان اینکه «برای حفظ فضا و روح مثبت و سازنده مذاکرات، خوب است که وقفه‌ای داشته باشیم»، افزود: من با همه هیات‌ها کار خواهم کرد تا بر این شرایط فایق آییم.

همچنین تروئیکای اروپایی با ادعای پایان گفت‌وگوها، مدعی شدند که به‌محض عبور از «عوامل خارجی»، گفت‌وگوها آماده جمع‌بندی و توافق نهایی در دسترس است. جمهوری اسلامی ایران نیز وقفه اعلام شده در مذاکرات را زمینه‌ساز حل‌ موضوعات باقی‌مانده دانست، به‌شرطی که طرف مقابل اراده و جدیت از خود نشان دهد.

اما از آن زمان تاکنون پیشرفت ملموسی در حل‌وفصل مسائل باقی‌مانده به دلیل عواملی همچون تناقض در رفتار، تعلل در تصمیم‌گیری، زیاده‌خواهی و طرح درخواست‌های جدید از سوی آمریکا، صورت نگرفته و واشنگتن که توافق سال ۹۴ را به نابودی کشاند، در فاصله گرفتن از میراث‌ منحوس گذشته ناکام مانده‌ است.

حسین امیرعبداللیهان وزیر امور خارجه کشورمان چند روز پیش از پایان مذاکرات در گفت‌وگو با خبرگزاری سی‌ان‌ان آمریکا گفت: ما برای رسیدن به یک توافق خوب تلاش های زیادی را در هفته های گذشته به عمل آورده ایم و اکنون می توانم بگویم که تاکنون هرگز تا این اندازه به رسیدن به یک توافق خوب نزدیک نبوده ایم. برای آنکه به این توافق خوب نزدیک شویم از طرف هیئت ایرانی، ابتکارات و انعطاف زیادی نشان داده شده است. اکنون نوبت آمریکا و طرف‌های غربی است که ابتکار و انعطافی از خود نشان دهند. ابتکار و انعطاف طرف غربی می‌تواند مذاکرات را در کمتر از چند ساعت یا چند روز به سرانجام برساند.

وی درباره موضوعات باقی‌مانده هم عنوان کرد: ما هنوز در موضوع تضمین نتوانسته ایم یک ابتکار عملی و قابل اعتماد را از طرف آمریکایی دریافت کنیم. ما معتقد هستیم که تمامی موضوعات چه در حوزه هسته‌ای و چه در حوزه رفع تحریم ها باید به صورت یک بسته حل و فصل شوند.

وزیر امور خارجه کشورمان همچنین تصریح کرد: در بازگشت همه طرف ها به برجام، این امر پذیرفته نیست که ما هم نظام سخت راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیریم و از دیگر سو بطور همزمان برخی از موضوعات ما در دستور کار شورای حکام آژانس قرار داشته باشد. ما در سال ۲۰۱۵ تمامی موضوعات پادمانی را طی یک توافق نامه سیاسی با طرف‌های مقابل حل و فصل کردیم و الان نیز می‌توانیم همان مدل را اجرا کنیم. گمان می کنیم اگر در این شرایط حساس مذاکرات در وین، آمریکا و طرف‌های غربی، واقع بینانه عمل نکنند به طور قطع مسئول شکست احتمالی مذاکرات خواهند بود.

مذاکرات رفع تحریم‌ها؛ یک سال نمایش ضعف اراده سیاسی در کاخ سفید

از سفر انریکه مورا و جوسپ بورل به ایران و مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا با واسطه‌گری اتحادیه اروپا در دوحه که بگذریم، هیات‌های مذاکره کننده بعد از پنج ماه وقفه، بواسطه آنچه متن پیشنهادی جوسپ بورل نامیده شد، مرداد ۱۴۰۱ برای ادامه رایزنی‌ها به وین بازگشتند. بورل ادعا کرد که برای نجات توافق هسته‌ای، پیش‌نویس جدیدی را ارائه کرده که به تعبیر او بهترین نوع پیشنهاد است و با جزئیات دقیق به لغو تحریم ها و همچنین گام های هسته ای مورد نیاز برای بازگرداندن برجام می پردازد.

اما همان زمان ناظران معتقد بودند که متن پیشنهادی بورل، مشابه سندی است که اسفندماه گذشته در آخرین دور مذاکرات وین تنظیم شد با این تفاوت که برخی از بندهای آن در نتیجه رایزنی‌های وی با طرف‌های ایرانی و آمریکایی اصلاح و ارائه شد.

در همین پیوند میخائیل اولیانوف گفت که متن پیش‌رو متعلق به اتحادیه اروپا نیست و سندی است که اسفندماه گذشته در آخرین دور مذاکرات وین تنظیم شد با این تفاوت که برخی از بندهای آن اصلاح شده است.

او در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: «من معتقدم که این یک تفسیر نادرست است،چرا که متن اتحادیه اروپا وجود ندارد، بلکه یک متن مشترک است که هماهنگ کنندگان اتحادیه اروپا تعدادی اصلاحات را در آن پیشنهاد کرده‌اند. بنابراین متن متعلق به اتحادیه اروپا نیست، بلکه یک میراث مشترک است که روی میز باقی مانده و روی آن بحث می‌شود.» به گفته اولیانوف، طرف ایرانی نیز پیشنهادات خود را ارائه کرده که فراتر از اصلاحات اروپایی‌ها است.

از این منظر هیات ایرانی، نه برای تائید متن یادشده که برای اطمینان از رعایت اصول و الزاماتی راهی مذاکرات شد که بر مبنای برجام و طبق تجربیات به دست آمده برای بازگشت ایالات متحده به این توافق تعیین شده است.

علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد کشورمان پیش از آغاز گفت‌وگوها اظهار داشت: ما ایده‌های پیشنهادی شکلی و محتوایی خود را به‌منظور هموار ساختن مسیر برای جمع‌بندی سریع مذاکرات وین، که با هدف اصلاح یک‌ شرایط پیچیده خسارت‌بار ناشی از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا آغار شده، به طرف‌های مقابل ارائه دادیم. باقری تصریح کرد: ایران‌ آماده جمع‌بندی مذاکرات در مدت زمان کوتاهی است، اگر طرف مقابل نیز آماده اقدام مشابه باشد.

اما رفتار متناقض طرف‌های غربی نشانگر واقعیت دیگری بود. آن‌ها تعهداتی را که اسفند گذشته در ارتباط با مسائل پادمانی داده بودند، نه تنها اجرا نکردند که مسیری کاملا متضاد با تعهدات خود در پیش گرفتند. این کشورها هم در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ ضد ایرانی پیشنهاد کرده و هم با نادیده گرفتن ابتکارات ایران، این قطعنامه را به تصویب رساندند.

تروئیکا همچنین در دور جدید مذاکرات وین در سطح کارشناسی شرکت کرد و به این ترتیب افسار مواضع خود را به دست ایالات متحده سپرد. واشنگتن هم درست دو روز پیش از آغاز مذاکرات شش شرکت خارجی مرتبط با بخش نفت و پتروشیمی ایران را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. اقدامی که البته با واکنش متقابل جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و مقامات سازمان انرژی هسته‌ای کشورمان از راه‌اندازی صدها سانتریفیوژ پیشرفته خبر دادند.

گفت‌وگوها تا هفدهم مردادماه جریان داشت و هیات ایرانی با اراده برای جمع‌بندی مذاکرات در جلسات حاضر شد. شنبه شانزدهم مرداد ۱۴۰۱ سرعت تحولات گفت‌ وگوها شدت گرفت و در یک مقطع علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد به فاصله کمی پس از دیدار با انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت‌ وگوها به ساختمان محل مذاکرات بازگشت. روز بعد مورا پس از دیدار جداگانه با مذاکره کنندگان ارشد ایران و روسیه راهی هتل ریتز شد تا با راب مالی مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده ملاقات کند.

این دیدار زیاد طول نکشید و او هنگام خروج از هتل محل اقامت هیات آمریکایی، به خبرنگار ایرنا گفت؛ مذاکرات رو به جلو جریان دارد و به نتیجه‌کار خوش بین است. وی ادامه داد که انتظار دارد مذاکرات زود به پایان برسد. قرار بود مورا ایده‌های طرفین را جمع‌بندی و پیشنهادات خود را ارائه کند. پیش از آغاز مذاکرات، هیات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده بود که در روز عاشورای حسینی (دوشنبه ۱۸ مرداد) بنا به مسائل مذهبی مذاکره نخواهد کرد. با این حال به محض دریافت ایده‌های مورا، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را منتقل کرد.

اما اتحادیه اروپا در اقدامی یکجانبه تصمیم گرفت که پیشنهادات مطرح را شده را به عنوان متن نهایی توصیف و پایان مذاکرات را اعلام کند. بر همین اساس یک مقام ارشد اتحادیه اروپا عصر دوشنبه در جلسه توجیهی با خبرنگاران اعلام کرد که مذاکرات درباره متن پیش‌نویس توافق به پایان رسیده و هیات‌های مذاکره کننده تا ساعاتی دیگر پایتخت اتریش را ترک می‌کنند.

مذاکرات رفع تحریم‌ها؛ یک سال نمایش ضعف اراده سیاسی در کاخ سفید

بر همین اساس وزیر امور خارجه کشورمان در تماس تلفنی با جوسپ بورل ضمن تأکید بر اینکه هیأت مذاکره‌کننده ایرانی با اراده و جدیت برای دستیابی به توافق در وین حضور داشته و ایده‌های سازنده‌ای را برای حل و فصل موضوعات باقی‌مانده ارائه داد، اظهار داشت: دیدگاه‌ها و ملاحظات جمهوری اسلامی ایران درباره ایده‌های ارائه‌شده از سوی انریکه مورا به وی‌ منتقل شده است و انتظار می‌رود همه طرف‌ها برای دستیابی به متن نهایی توافق از خود اراده و جدیت نشان دهند.

وی تصریح کرد که توافق نهایی باید تأمین‌کننده حقوق و منافع ملت ایران بوده و رفع پایدار موثر تحریم‌ها را تضمین کند. بورل هم در این تماس گفت که به تلاش‌های خود برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها تا رسیدن به نتیجه مطلوب برای همه طرف‌ها ادامه خواهد داد.»

در واقع این دور از گفت‌وگوها بار دیگر ثابت کرد که الگوی غلط رفتار مذاکراتی غرب شکست خورده و وقت برای مذاکره به تعبیر جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که هماهنگی برجام را برعهده دارد سپری شده و هنگام تصمیم‌گیری است.

جمهوری اسلامی ایران ۲۵ مرداد پاسخ مکتوب خود را درباره آخرین نسخه از پیش‌نویس توافق وین ارائه و اعلام کرد که اگر واکنش آمریکا با واقع‌بینی و انعطاف همراه باشد، توافق حاصل خواهد شد. طرف آمریکایی هم ازطریق اتحادیه اروپا به اصلاحات ایران پاسخ داد اما هنگامی که ایران نظرات تکمیلی خود را ارائه کرد، کاخ‌سفید پس از یک دوره سکوت مدعی تمرکز بر حوادث داخلی ایران شد.

اینک ابتکار دیگری از طرف ایران در راستای تلاش برای لغو تحریم‌ها و جمع‌بندی مذاکرات روی میز است و اگر آمریکا، به‌عنوان طرفی که توافق سال ۹۴ را به نابودی کشاند و تاکنون در فاصله گرفتن از میراث‌ منحوس گذشته ناکام عمل کرده است، اراده به خرج داده و تصمیم‌های مشخصی را که لازمه جمع‌بندی مذاکرات است اتخاذ کند، توافق نهایی در کوتاه ترین حاصل خواهد شد.

وزیر امور خارجه کشورمان در این باره گفت: به عنوان مسئول دستگاه دیپلماسی در ارسال پیام‌ها به مقامات آمریکایی گفتم که در اتخاذ تصمیم نهایی جرات و جسارت لازم را به نمایش نگذاشته‌اند. این درحالیست که طرف ایران با عقلانیت، ابتکار و شجاعت، خیلی شفاف و روشن در میز مذاکره مستقیم ایده‌های رو به جلو را مطرح کرده است.

امیرعبداللهیان با بیان اینکه «زمینه خوبی برای برای جمع‌بندی گفتگوهای گذشته وجود دارد» نسبت به امادگی ایران برای دست‌یابی به توافقی که الزامات شکل‌گیری یک سند پایدار و قابل اتکا را شامل شود، اعلام آمادگی کرد.