نادیده گرفتن حاکمیت ملی و عبور غیر قانونی از مرز را نباید ساده گرفت

به گزارش نسیم صبا ازپایگاه اطلاع‌رسانی دولت، دکتر محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایرنا درباره موضوع اتباع بیگانه و اخبار و شایعات مطرح شده در فضای مجازی پاسخ داد.

مشروح گفت‌وگو با ایرنا به شرح زیر است:
«ضمن قدردانی از فرصتی که برای این گفت‌وگو در اختیار ایرنا قرار گرفت، مایلم با نگرش به نقش ساختاری حوزه مسئولیت جنابعالی به عنوان هماهنگ‌کننده اصلی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای زیرمجموعه دولت به یکی از مسائل مبتلا به روزهای اخیر یعنی موضوع ساماندهی اتباع غیرایرانی ورود کنم و بپرسم که آیا رویکرد دولت با تحولی تازه روبرو است؟

دکتر عارف: اصولاً سیاست دولت جمهوری اسلامی ایران درباره حضور رانده شد‌گان، آوارگان، پناه‌جویان و مهاجران، یعنی چهار طبقه مختلف از اتباع متنوع خارجی مقیم ایران فارغ از ملیت آنان روشن و شفاف است و با تغییر شگرفی روبرو نشده است. در حقیقت دولت بر اساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و در قالب توان و استعداد موجود این موضوع را نیز در شرایط خاص کنونی همراه با سایر مسائل جاری دنبال می‌کند. طبیعی است از آنجایی که حیطه مسئولیت‌های محول به اینجانب براساس «قانون تعیین وظایف و اختیارات معاون اول ریاست جمهوری مصوب ۱۳۷۲» مأموریت هماهنگی میان بخشی و نظارت بر اجرای مصوبات هیات دولت است، هم شخصاً و هم در ساختار تحت مسئولیت و نظارت معاونت اول این مسأله در دست پیگیری است. به زودی به همین منظور جلسه کارگروه میان بخشی دوایر موجود اعم از وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی که این امر در دایره وظایف آنها جایی دارد، برگزار خواهد شد تا ضمن حفظ انسجام لازم، ابعاد متفاوت این مسئله مورد ارزیابی و بازبینی قرار گیرد. با این وجود لازم است یک نگرش آسیب‌شناسانه به ماهیت این امر نیز داشته باشیم. کشور ما به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و محیطی منطقه‌ای همواره با موضوع مورد اشاره یعنی موج پناهجویی از مرزها روبرو بوده است.

پذیرش پناه‌جویانی که به دلیل جنگ‌های منطقه‌ای و حتی جهانی به ایران پناه آورده‌اند نه فقط کم شمار نیست بلکه لااقل طی یک قرن اخیر با دامنه‌ای متفاوت مسائل و مصائبی را رقم زده است. در هنگامه جنگ جهانی دوم ایران بیش از یکصد هزار پناه‌جو و آواره اروپایی که اکثر آنها لهستانی بودند را در شرایطی میزبانی نمود که کشور با حمله قوای متفقین از شمال و جنوب مورد تجاوز قرار گرفته بود. جمع زیادی از این پناه‌جویان با ملیت‌های مختلف و ادیان متفاوت اعم از یهودی و مسیحی در ایران اسکان داده شدند و حتی جمعی از آنها تابعیت ایرانی را پذیرفتند و امروز فرزندان آنان سرمایه‌ای برای ایران هستند.

در هنگام فروپاشی روسیه تزاری نیز مردم بسیاری از قزاقستان تا ارمنستان ایران را پناهگاه و مأوای امن روزگار سخت خود دانستند که کماکان ما آنها را در جمع جامعه ایرانی به عنوان ایرانیان قزاق یا ارمنی تبار داریم. طی دوران استقرار نظام جمهوری اسلامی هم ما با خیل گسترده مهمانان افغانی، عراقی و حتی مردمان آواره از جنگ قره‌باغ روبرو بودیم و به‌رغم عدم حمایت کامل کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد و مؤسسات کمک کننده در شرایط سال‌های سخت دفاع مقدس و بازسازی کشور مردم شریف ایران از میهمان‌نوازی و همراهی با آنان دریغ نورزیدند. اکنون نیز به دلیل شرایط سخت افغانستان که ناشی از دخالت خارجی در آن کشور است، جمعیت میلیونی قابل شماری در ایران از خدمات رفاهی، آموزشی و درمانی گسترده‌ای برخوردار هستند. طبیعی است که استعداد و توان ملی ما در مدیریت این شرایط به کار گرفته شده است و هزینه‌های سنگینی را این وضعیت بر بودجه ملی کشوری که خود تحت شرایط سخت تحریم‌های ظالمانه قرار دارد، تحمیل نموده است. بنابراین برای ساماندهی این مهم لازم است یک مدیریت منسجم و هماهنگ برقرار باشد تا علاوه بر عبور این جمعیت از وضعیت ایام هجرت کوشش شود، زمینه بازگشت آنان به سرزمین مادری خود بنحو شایسته فراهم شود باید توجه کرد که ما با گروه‌های متنوعی از اتباع افغانستان روبرو هستیم که وضعیت اقامتی آنها تابع یک قالب مشخص نیست.
یکی از مشکلات سال‌های اخیر به ویژه پس از بازگشت طالبان موج ورود بی‌ ضابطه اتباعی است که از مرزهای شرقی وارد کشور شدند و بدون مشخص بودن وضعیت اقامتی در کشور پراکنده هستند اکنون عمده تمرکز افکار عمومی به تعیین تکلیف این جمعیت است جنابعالی چه نگرشی را درباره این گروه دارید؟

دکتر عارف: اصولا باید توجه داشته باشیم ورود غیرقانونی اتباع کشوری در خاک سرزمینی دیگر در همه جای دنیا جرم است. قوانین ملی ما نیز مستثنی از این قاعده نیست. نادیده گرفتن حاکمیت ملی و عبور غیرقانونی از مرز را نباید ساده گرفت. بخشی از مشکل کنونی، جمعیتی از اتباعی که در کشور به سر می‌برند، برخاسته از همین وضعیت است. لذا موضوع رد مرز اتباعی که غیرمجاز وارد ایران شده‌اند. نابسامانی و ضابطه آنان می‌تواند خسارت جبران‌ناپذیری را متوجه هموطنانشان که دارای اقامت قانونی هستند، کند. این امری نیست که در برابر آن بی‌توجهی صورت گیرد. وزارت کشور و نیروی انتظامی همراه با سایر دستگاه‌های ذی‌ربط موظف هستند در برابر این گروه اعمال قانون کنند و ما نباید وضعیت این بخش را به کلیت افرادی تعمیم دهیم که حضور قانونی دارند. متأسفانه یک بعد دیگر مسئله هم متوجه گروه دیگری است که به صورت قانونی با اخذ روادید سیاحتی یا درمانی مشخص و مدت‌دار وارد کشور می‌شوند اما بی‌توجه به قوانین ایران در پایان دوره مقرر کشور را ترک نمی‌کنند و یا به صورت غیرقانونی به اشتغال مبادرت می‌ورزند.

طبیعی است که آسیب ناشی از عدم رعایت قوانین کشور از ناحیه این بخش دوم هم مزید بر علت شده و بر کثرت حضور اتباعی که استمرار اقامت آنها تابع موضوع روادید دریافتی و مدت حضور آنها نیست، افزوده است. بدیهی است در این شرایط بخش اندکی از افراد فاقد صلاحیت برای استمرار حضور غیرقانونی خود دست به اعمال خلاف قانون و بزه می‌زنند که نه تنها در قوانین ما جرم تلقی می‌شود بلکه اثر سوئی بر امنیت ملی دارد. این اقلیت اگرچه کم شمار هستند اما خطرات عمده‌ای را هم متوجه شهروندان ما می‌نمایند و هم ضربه حیثیتی سنگینی را به منزلت اجتماعی جمع کثیر زحمتکش از هموطنان خود وارد آورده‌اند که برای روزگاری بلند با رعایت قوانین و مقررات در ایران زیسته‌اند، از این جهت لازم است به صورت قانونی در این بخش اقدام مقتضی صورت پذیرد.
برای شناسایی اعمال قانون و رد مرز این اشخاص چه تمهیدی در نظر گرفته شده است که موجب نشود وضعیت آن گروهی که دارای اقامت قانونی هستند دچار صدمه واقع شود؟

دکتر عارف: طبیعی است که در گام اول دقت جمعی و هشیاری عمومی مردم را باید مدنظر قرار داد. در این زمینه لازم است که ابتدا آن گروه از جمعیتی که دارای اقامت قانونی هستند، تلاش کنند فارغ از ملاحظات شخصی در برابر عده‌ای اقلیت کم‌شماری که مخل امنیت آنها هستند و سعی دارند در پوشش جامعه افغانی مقیم ایران نفوذ کنند و با ارتکاب بزه و رفتارهای هنجارشکن زمینه آسایش آنان را مختل سازند، مسئولانه گام بردارند. همراهی و اطلاع‌رسانی بهنگام از ناحیه خود میهمانان قانونی ما می‌تواند بنیان همدلی و همبستگی دو ملت هم زبان، هم فرهنگ و هم کیش را حفظ کند و نشانه‌ای از ادراک و شعور اجتماعی جامعه میهمان را بمنصه ظهور برساند. طبیعی است که برای مدیریت شرایط کنونی، خاصه در پی تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران خود میهمانان افغانی دارای اقامت قانونی باید سهم شایسته‌ای را عهده‌دار شوند. در کنار این مسئولیت‌پذیری آنان، کمک به اشراف اطلاعاتی و انتظامی از سوی مردم ایران نیز مهم است. با این همه باید توجه داشت که یکایک آحاد کشور صرفاً در زمینه اطلاع‌رسانی از تحرک مشکوک و یا اقدامی هنجارشکن به مسئولان امر مسئولیت دارند. اجرای قانون اما وظیفه ارکان قضایی و انتظامی است که در این بخش طبق قانون همراه با تذکر و رافت نسبت به گروه‌هایی که صرفاً ورود غیرقانونی داشته و یا با نادیده انگاشتن موضوع روادید به کسب و کار می‌پردازند، باید انجام وظیفه نمایند. البته در خصوص آن بخش اندک که مرتکب و متهم به جرائمی هستند نیز نباید مسامحه‌ای صورت پذیرد. در این بخش لازم است تاکید شود هر عمل مجرمانه از ناحیه اتباع ایرانی و یا غیرایرانی تابع مجازات و کیفر است و یقیناً در این خصوص واکنش و اقدام قانونی نیروهای انتظامی و امنیتی کشور با مجرمان و بزهکاران فاقد صلاحیت از ایرانی و یا غیر ایرانی یکسان خواهد بود.
از نگاه جنابعالی که برای سال‌‌های متمادی در دولت به عنوان معاون اول نقش هماهنگ‌کننده و نظارت بر اجرای مصوبات دولت را عهده‌دار بودید. در شرایط پیش‌رو مناسب است جمهوری اسلامی ایران که در تمام سال‌های جهاد افغانستان علیه تجاوز شوروی و دوران جنگ داخلی و وضعیت کنونی پشتیبان و حامی مردم افغانستان بوده است، چه سیاستی را در پیش بگیرد؟

دکتر عارف: اگر به فرمایش مقام معظم رهبری در تابستان ۱۴۰۰ توجه کنیم مشهود است که تکلیف دولت و ملت ایران در برابر بحران سالیان متمادی افغانستان مشخص شده است. ایشان تاکید و توجه دادند که در تمام سال‌های گذشته و یقیناً دوران پیش‌رو اقدام و جهت‌گیری کلان جمهوری اسلامی ایران متاثر از نوع حکومت و دولت نبوده و صرفاً سیاستگذاری‌های ما در همه ابعاد معطوف به ملت عزیز همسایه افغانستان است. همانگونه که رهبر معظم انقلاب آن زمان خاطرنشان ساختند دولت‌ها می‌آیند و می‌روند اما آنچه می‌ماند ملت افغانستان است. ما صرفنظر از پیوندهای زبانی، قومی، نژادی، دینی و حتی مذهبی از یک پیشینه غنی فرهنگی و تمدنی با افغانستان برخوردار هستیم. نوعی تنیدگی هویتی در میان ما وجود دارد که تغییرات سیاسی هم نتوانسته آن را نادیده بگیرد.

یکی از قلمروهای فرهنگ و تمدن یکپارچه ما در طول تاریخ افغانستان بوده است. بی‌جهت نیست که رهبری طی سال‌های قبل تحصیل و فراگیری آموزش برای فرزندان افغانستانی مقیم در ایران را همچون شهروندان ایرانی ضروری، رایگان و فراگیر دانستند. از این منظر یک افغانستان یکپارچه، متحد آرام و موفق برای ایران تکیه‌گاهی استوار و قابل اعتنا است. بنا بر این مردم دو کشور برادر و همسایه نباید تابع هیجانات آنی و احساسات برساخته در فضای مجازی که بیشتر از ناحیه افراد مغرض و سرویس‌های اطلاعاتی ترویج می‌شود، قرار گیرند. مردم نجیب افغانستان در دهه‌های اخیر سال‌های پر محنتی را تجربه کردند اما مقاوم و سرافراز توانستند از کیان خود، دین، زبان و مذهب اجدادی خویش دفاع کنند. آینده ما دو همسایه هم فرهنگ در گرو حفظ روابط عمیق اجتماعی میان دو ملت است. بنابراین باید با هوشیاری کامل مانع از آن شویم که دست بیگانه زمینه تفرقه و جدایی را رقم زند.

امروز قدرت ایران در دفاع از خود، امر قابل کتمانی نیست و کشورهای مسلمان نیز با بیانیه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول نشان دادند که هر گونه گسست در اتحاد منطقه‌ای و اسلامی ما می‌تواند موجبات جسارت رژیم بی‌پروای صهیونیستی و حامیانش را رقم زند. امروز مردم ما مفتخر به حمایت و همدلی همه مسلمانان جهان هستند، فلذا باید قدر این موهبت را بدانیم. بنابر گزارش‌های مراجع رسمی ما از لحظه آگاهی نسبت به تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران چشمان نگران مسئولان گذشته و حال و مردم شریف افغانستان متوجه ایران بود. پاسخ قاطع و کوبنده قوای نظامی ما به تجاوز در آن ۱۲ روز اقتدار ایران نیز موج شعف و خرسندی را در میان ملت‌های مسلمان و علی‌الخصوص مردم همدل و همزبان افغانستان برانگیخت و این سرمایه بزرگی برای دنیای اسلام و کشور ایران است که باید مد نظر ما باشد.»