به گزارش نسیم صبا از مهر: استان کرمان، یکی از پهناورترین استان‌های ایران، با شرایط اقلیمی خاص خود همواره با چالش‌های مرتبط با کم‌آبی و خشکسالی مواجه بوده است. این استان که به دلیل قرارگیری در منطقه خشک و بیابانی کشور از جمله مناطق با بارندگی کم محسوب می‌شود، در سال‌های اخیر دچار دوره‌های خشکسالی شدیدی شده که تأثیرات آن بر کشاورزی، منابع آب و حتی معیشت مردم استان به وضوح قابل مشاهده است. در این متن به بررسی خشکسالی در استان کرمان، عوامل مؤثر بر آن، اثرات اجتماعی و اقتصادی این پدیده، و تلاش‌های مختلف برای مقابله با آن خواهیم پرداخت.
وضعیت بارندگی و خشکسالی در کرمان
بر اساس آمار اداره کل هواشناسی کرمان، در ابتدای سال آبی جاری (از مهر ۱۴۰۳ تا مهر ۱۴۰۴) سه سامانه بارشی در استان فعال شده‌اند. در حالی که این بارش‌ها در برخی مناطق استان به ویژه در شمالی، مرکزی و نیمه غربی استان بیشتر بوده است، همچنان بحران کم‌آبی و خشکسالی در بسیاری از نقاط استان وجود دارد. استان کرمان به عنوان یک منطقه خشک و نیمه‌خشک شناخته می‌شود و در سال‌های اخیر بارش‌های بسیار کمی را تجربه کرده است.
بر اساس بررسی‌ها، وضعیت خشکسالی در استان کرمان از سال ۱۳۸۱ آغاز شده و هنوز هم استان نتوانسته است از این بحران خارج شود. براساس شاخص استاندارد بارش- تبخیر و تعرق (SPEI) برای دوره یک‌ساله منتهی به مهر ۱۴۰۳، بیش از ۹۹ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی بوده و در تمامی شهرستان‌های استان درجات مختلفی از خشکسالی مشاهده می‌شود. شدت خشکسالی در این استان به حدی است که ۶۰.۸ درصد از مساحت استان با خشکسالی بسیار شدید مواجه است، در حالی که ۲۲.۸ درصد آن درگیر خشکسالی شدید و ۱۱.۶ درصد دیگر خشکسالی متوسط را تجربه می‌کنند.
تأثیر خشکسالی بر منابع آب
یکی از مهمترین پیامدهای خشکسالی در استان کرمان کاهش شدید منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی است. استان کرمان به دلیل وضعیت جغرافیایی خاص خود، بیشتر بر منابع آب زیرزمینی تکیه دارد. در این راستا، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل کمبود بارش‌ها و افزایش تبخیر به یکی از مشکلات عمده این استان تبدیل شده است. بسیاری از چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف استان به شدت کاهش یافته‌اند، که این امر موجب کاهش توان کشاورزان در آبیاری محصولات خود و افزایش هزینه‌های تولید شده است.
تأثیر خشکسالی بر کشاورزی
کرمان یکی از استان‌های عمده کشاورزی ایران است که محصولات مختلفی از جمله پسته، خرما، انگور، گندم و جو در آن کشت می‌شود. خشکسالی‌های پی‌درپی در این استان تأثیرات شدیدی بر بخش کشاورزی گذاشته است. کاهش بارش‌ها و افزایش دما، موجب بروز بحران‌های شدید در این بخش شده و بسیاری از محصولات کشاورزی در این استان دچار کاهش تولید و افت کیفیت شده‌اند. به‌ویژه کشت پسته که یکی از محصولات استراتژیک کرمان است، تحت تأثیر کمبود آب و خشکسالی قرار گرفته و کشاورزان این محصول با مشکلات عدیده‌ای روبرو هستند.
در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های مداوم باعث تغییر الگوهای کشت در استان کرمان شده و کشاورزان مجبور شده‌اند به سمت کشت محصولات مقاوم‌تر به خشکی حرکت کنند. این امر اما مشکلات جدیدی از جمله کاهش تنوع محصولاتی که می‌توانند کشت کنند و کاهش درآمدهای کشاورزان را به همراه داشته است.
پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها
اداره کل هواشناسی استان کرمان در پیش‌بینی‌های خود از وضعیت بارندگی‌ها در فصول آینده اعلام کرده است که بارش‌ها در نیمه آبان تا نیمه آذر ۱۴۰۳ نسبت به بلندمدت نرمال بوده است، اما از نیمه آذر تا نیمه دی ماه احتمال بارش‌های کمتر از نرمال وجود دارد. این پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که وضعیت بارندگی‌ها در استان کرمان همچنان به نفع کاهش منابع آبی و ادامه خشکسالی خواهد بود.
راهکارها و اقدامات مقابله با خشکسالی
اقدامات مختلفی برای مقابله با بحران خشکسالی در استان کرمان در حال انجام است، اما هنوز این اقدامات به طور کامل به نتیجه مطلوب نرسیده‌اند. در این زمینه، مدیریت منابع آبی و بهینه‌سازی مصرف آب از اهمیت بالایی برخوردار است. در برخی از شهرستان‌ها، پروژه‌هایی برای حفر چاه‌های جدید و استفاده بهینه از منابع آب موجود در دست اقدام است، اما این اقدامات همچنان با چالش‌هایی روبرو هستند.
یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با خشکسالی، استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند و تغییر در روش‌های کشاورزی است. تغییر در الگوی کشت و پرورش گیاهان مقاوم به خشکی نیز می‌تواند کمک شایانی به کاهش آسیب‌ها ناشی از خشکسالی کند.
در کنار این اقدامات، لازم است که دولت و نهادهای ذی‌ربط توجه بیشتری به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای مقابله با خشکسالی داشته باشند. تخصیص منابع مالی مناسب، آموزش کشاورزان و ارتقا سطح آگاهی عمومی در مورد روش‌های مقابله با کم‌آبی و خشکسالی، از دیگر اقداماتی هستند که می‌توانند در این راستا مؤثر واقع شوند.
تأثیرات اجتماعی و اقتصادی خشکسالی
کارشناس هواشناسی کرمان به خبرنگار مهر گفت: خشکسالی تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه تأثیرات عمیق اجتماعی و اقتصادی نیز دارد. در استان کرمان که بخش زیادی از جمعیت آن به کشاورزی و دامداری مشغول هستند، خشکسالی موجب بیکاری و کاهش درآمد خانواده‌ها شده است. این بحران در برخی مناطق موجب مهاجرت افراد به شهرها و کاهش جمعیت روستاها شده است.
وی افزود: همچنین، کاهش سطح تولیدات کشاورزی و افزایش هزینه‌های تولید، موجب بالا رفتن قیمت مواد غذایی و مشکلات اقتصادی برای بسیاری از خانواده‌ها شده است. افزایش خشکسالی‌ها همچنین باعث کاهش امنیت غذایی در برخی مناطق استان کرمان شده و توان مردم برای تأمین نیازهای غذایی‌شان را کاهش داده است.
خشکسالی در استان کرمان یک بحران جدی است که بر تمام جنبه‌های زندگی مردم این استان تأثیر گذاشته است. در این راستا، با توجه به پیش‌بینی‌های وضعیت بارندگی و شرایط اقلیمی منطقه، نیاز به توجه و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر در سطح محلی و ملی برای مدیریت بحران خشکسالی بیش از پیش احساس می‌شود. اقدامات مؤثر در زمینه بهینه‌سازی مصرف آب، تغییر الگوهای کشاورزی و استفاده از فناوری‌های نوین در زمینه آبیاری و مدیریت منابع آب می‌تواند به کاهش اثرات خشکسالی کمک کند. همچنین، ضرورت دارد که در کنار این اقدامات، توجه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم استان به ویژه کشاورزان و دامداران مورد توجه قرار گیرد تا از بروز بحران‌های اجتماعی ناشی از خشکسالی جلوگیری شود.