مراقبت از جنگل‌ها با اولویت دانش‌محوری و مشارکت‌پذیری

به گزارش نسیم صبا از پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، حمید ظهرابی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در نشست خبری «تشریح اقدامات و دلایل آتش‌سوزی در منطقه الیت و گزارش اخیر مجلس شورای اسلامی» در این باره گفت: همه می‌دانیم که به واسطه تغییر اقلیم و خشکسالی‌های مستمر سنوات گذشته و فشاری که بر اثر شرایط اقتصادی بر منابع طبیعی حاکم می‌شود و مشکلات اقتصادی، به طور مداوم با افزایش تعداد حریق‌ها و افزایش بازه زمانی وقوع حریق و دامنه حریق مواجه بوده‌ایم.

وی افزود: ما در گذشته حریق در زاگرس را از اواسط خرداد تا اوایل شهریور داشتیم ولی امروز حریق زاگرس از فروردین آغاز می‌شود و تا آذرماه هم ادامه دارد و بخشی از این مسئله به خاطر عدم بارندگی است. در منطقه هیرکانی هم بازه زمانی افزایش پیدا کرده است. در این منطقه ما در پاییز دچار حریق بودیم که این امر حاکی از آن است که از نظر دامنه زمانی گسترش پیدا کرده است.

ظهرابی همچنین بیان کرد: درباره آثار و پیامدهای اقتصادی بر محیط زیست نیز می‌شود به چند نکته اشاره کرد که به شرایطی بازمی‌گردد که جامعه با آن درگیر است. بهره‌برداری بالاتر از ظرفیت مراتع و حضور در جنگل‌ها برای برداشت محصولات جنگلی و شکار افزایش پیدا کرده و بحث‌هایی نظیر زمین‌خواری و تخریب سرزمینی نیز شدت گرفته که آن هم به مسئله آسیب‌پذیری زیستگاه‌ها دامن می‌زند.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد: سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با حریق برنامه مشخصی دارد. ۱۲ درصد از سرزمین ما در مساحتی نزدیک به ۱۹.۸ میلیون هکتار به عنوان مناطق تحت حفاظت در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست است و مدیریت آن را سازمان به عهده دارد. این مناطق خاصی هستند که از منظر تنوع زیستی به عنوان مناطق شاخص شناخته می‌شود و حفاظت از آن‌ها نیازمند تجهیزات و امکانات مناسبی است. ما ۶۵۰ پاسگاه و چهار هزار محیط‌بان داریم که مستقر هستند. این استقرار نیرو و مستقر بودن نیرو در اکثر این مناطق شرایط را به نحوی می‌چیند که حضور مامورین و نیروهای محیط زیست در موضوعات مرتبط با اطفای حریق از سرعت عمل خوبی برخوردار باشد.

وی ادامه داد: تجربه نشان داده است که در این مناطق اطفای حریق با سرعت مناسبی اتفاق می‌افتد. عمده فعالیت ما در این مناطق متمرکز بر پیشگیری و پیش‌آگاهی وقوع حریق است و پیش‌بینی وقوع حریق هم جزو اولویت‌های ما قرار می‌گیرد . علاوه بر این، مشارکت و آموزش به مردم محلی و نیروهای داوطلب هم می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: در آتش‌سوزی‌های منطقه زاگرس که در گذشته ابعاد بیشتری داشت، برنامه را به این سمت پیش بردیم که به جای این که در همه مناطق بخواهیم حضور مستمر دولتی داشته باشیم، بخشی از کار را به مردم واگذار کنیم. بنابر این شناسایی ظرفیت‌ها و آموزش دادن، تجهیز و سازماندهی جامعه محلی در اولویت ادارات محیط زیست زاگرس قرار گرفت و امروز تیم‌های مردمی از جوامع محلی داریم که با سرعت بسیار بالایی در داخل مناطقی که تخت تولیت خودشان است و به نوعی صاحب حقوق هستند موضوع عملیات حریق را سریع و به دقت انجام می‌دهند.

ظهرابی ادامه داد: هفته گذشته برنامه‌ای در استان لرستان داشتیم و در آن همایش دو روزه با کسانی که در موضوع اطفای حریق صاحب تجربه هستند اعم از دانشگاهیان، تشکل‌های مردم‌نهاد، مردم محلی و فعالان محیط زیست وارد گفت‌وگو شدیم که در کنار مسئولان اطفای حریق و ادارات کلی که در جنگل‌های زاگرس قرار دارند، هم‌اندیشی صورت گیرد. در این همایش با ارائه تجربیات موفقی که حاصل شده بود به این جمع‌بندی رسیدیم که یک برنامه مشخص با رویکرد غالب پیشگیری و متکی به مشارکت مردم را سازماندهی کنیم. به همین دلیل معاونت مشارکت‌های مردمی و معاونت طبیعی سازمان در یک پیوند هم‌افزا تلاش خواهند کرد که آن الگویی که برای زاگرس پیش‌بینی شده را به اجرا در بیاورند.

وی گفت: برای اطلاع از وقوع حریق در هیرکانی با توجه به تفاوت این جنگل‌ها و دسترسی به آن‌ها، تمرکز را گذاشتیم روی نصب دوربین‌ها و سنسورهایی که وقوع حریق را اطلاع می‌دهند در کنار سامانه‌ای که موضوع حریق را پیش‌بینی می‌کند. سال گذشته یک قرار داد با یک شرکت دانش‌بنیان در این‌باره منعقد کردیم و در حال حاضر یک سامانه در اختیار داریم که وقوع حریق را از سه روز قبل ارزیابی می‌کند.

ظهرابی افزود: این سامانه با تحلیل هوش مصنوعی به ما اطلاع می‌دهد که در نقاطی از کشور احتمال وقوع حریق در سه روز آینده هست. این سامانه همچنین این ظرفیت را دارد که آتش فعال را به ما اطلاع دهد و این می‌تواند در مدیریت حریق به ما کمک کند. بنابراین مجموع آنچه که می‌توانیم از دوربین‌های هوشمند و تصاویر ماهواره‌ای استفاده کنیم، با اولویت پارک‌های ملی و جنگل‌های حساس کشور دارد تجهیز می‌شود که علاوه بر دیده‌بان‌ها و آتشبان‌ها این تکنولوژی هم به کمک ما بیاید تا هم از حریق اطلاع پیدا کنیم و هم اطفا کنیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: تمرکز ما در موضوع حفاظت، دانش‌محوری و مشارکت‌طلبی و مشارکت‌پذیری با اولویت مردم محلی و استفاده از تکنولوژی است. هر سه این اولویت‌ها را ترکیب می‌کنیم تا استفاده کنیم و پیش‌بینی از حریق و برنامه‌های احیا و بازسازی را داشته باشیم.

ظهرابی همچنین در پاسخ به پرسش خبرنگار پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، مبنی بر تشکیل انباشت دانش و تجربه در زمینه اطفای حریق و اخذ دانش‌های بومی در زمینه مراقبت‌های زیست‌محیطی گفت: در همایشی که در لرستان داشتیم، هدف همین بود که آنچه در زمینه اطفای حریق آموختیم و تجربه کردیم، چگونه به صورت به یک دانش مشترک در بیاوریم. در آنجا به تجربه مشترک رسیدیم که باید اول با مشارکت خود جامعه محلی برنامه‌ریزی کنیم و دوم این که در ارتباط با جامعه محلی این اعتماد به نفس و اختیار را بدهیم که در همه بخش‌های برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت فعالیت داشته باشند و خودشان را صاحب امر بدانند.

وی افزود: یک الگوی موفق در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام شد و قرار است آن را برای کل منطقه زاگرسی متناسب با شرایط بومی هر منطقه توسعه دهیم و مبتنی بر این است که مردم در کارگاه‌های آموزشی شرکت کنند و از ارزش‌ها نسبت به مسائل فنی مرتبط با آن جنگل آگاه شوند و بعد از آن با استفاده از دانش و تجربه سنتی که داشتند با یک برنامه‌ریزی مشترک چهارچوبی را تهیه می‌کنیم و اجرای آن را در اختیار مردم می‌گذاریم. دولت نیز در اینجا در حد تامین امکانات و تجهیزات و پرداخت برخی از هزینه‌های آموزشی مشارکت می‌کند اما اصل کار توسط مردم رخ می‌دهد.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: آنچه ما را به اینجا رساند این بود که اگر جامعه محلی در منطقه تحت حریق آموزش‌دیده باشد با سرعت بسیار موثرتری می‌توانند عمل کنند. چون در منطقه مستقر هستند و در نزدیکی آتش حضور دارند. فلذا در منطقه هیرکانی نیز یک کارگاه مشابه خواهیم داشت و برنامه‌ریزی را برای آن منطقه متناسب با شرایط آن منطقه خواهیم داشت.

ظهرابی، همچنین توضیح داد که سیستم‌های پیش‌بینی حریق جدیدی که در جنگل‌های شاخص کشور در حال نصب هستند، می‌توانند با دقت با دقت بین ۷۰ تا ۸۵ درصد وقوع آتش‌سوزی‌ها را پیش‌بینی کنند.

وی ادامه داد: یکی از برنامه‌های اصلی ما هوشمندسازی مناطق حفاظتی است. این سامانه‌ها با استفاده از ابزارهای هوشمند مانند دوربین‌های تعقیب و شناسایی موجودات، می‌توانند به شناسایی سریع‌تر تخلفات و حریق‌های احتمالی کمک کنند.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست همچنین خبر داد: با وزارت دفاع جلسات مختلفی داشتیم و به آن‌ها اعلام نیاز برای هوشمندسازی محیط زیست را کرده‌ایم. در حال حاضر نیز در مرحله انعقاد تفاهم‌نامه هستیم تا بتوانیم با تسهیلات لازم، این پروژه‌ها را عملیاتی کنیم.

ظهرابی همچنین با اشاره به ضرورت تامین پایداری کاربری ابزار هوشمند گفت: یکی از چالش‌های بزرگ نه در حوزه محیط زیست که در حوزه‌های دیگر نیز پایداری سیستم‌ها و ابزار است. با این حال در زمینه محیط زیست ما معتقدیم که برای موفقیت بیشتر در حفاظت از منابع طبیعی، باید مردم به‌ویژه فعالان محیط زیست را در این فرآیند مشارکت بدهیم. با پیوند دادن مردم به این فعالیت‌ها، می‌توانیم بهره‌برداری بهینه‌ای از منابع و تجهیزات داشته باشیم.

معاون تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست همچنین با اشاره به عدم تکافوی نیروهای محیط‌بان برای پوشش و پایش در مناطق محیط زیستی کشور اظهار کرد: در ۱۰ سال گذشته سطح مناطق تحت حفاظت ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش یافته اما ساختار سازمانی و تعداد نیروها متناسب با آن رشد نکرده است از سوی دیگر با توجه به محدودیت‌های استخدامی دولت، جبران این کمبود از دو مسیر دنبال می‌شود که یکی استفاده از فناوری‌های نوین پایش و دیگری افزایش مشارکت مردم است.

ظهرابی ادامه داد: تمرکز بر حفاظت مؤثر از مناطق «با ارزش ویژه» است و در مقابل زمینه برای مشارکت بخش خصوصی و مردمی از طریق انعقاد تفاهم‌نامه‌ها، اعطای مجوز قرق‌ها و حفاظتگاه‌های مردمی فراهم شده است. تجربه بسیار موفقی در این زمینه داشتیم.

وی همچنین با اشاره به کمبود تجهیزات تخصصی اطفای حریق به عنوان یکی دیگر از چالش‌های حفاظت از محیط زیست تصریح کرد: تجهیزات هوایی موجود عمدتاً تغییرکاربری‌ یافته‌اند و فاقد کارایی تخصصی لازم هستند. در این شرایط باید به سمت خرید تجهیزات تخصصی برویم. خوشبختانه مجلس نیز به نتیجه رسید که باید ابزار تخصصی اطفای حریق فراهم شود و نمی‌توان فعالیت‌های تخصصی را بدون فراهم بودن تجهیزات به نتیجه رساند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیشنهاد ایجاد یگان تخصصی اطفای حریق ارائه را کرد تا نیروهای آموزش‌دیده، با شناخت رفتار آتش و روش‌های علمی مهار، وارد عمل شوند. تجربه جهانی در زمینه نیروهای متخصص اطفای حریق جنگل‌ها نشان داده است که این افراد می‌توانند با شناخت علمی و دقیق، آمادگی جسمانی و تجهیزات، حریق را مدیریت کنند.

ظهرابی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به گزارش اخیر مجلس شورای اسلامی که سازمان حفاظت محیط زیست را یکی از مقصران حادثه آتش‌سوزی در جنگل‌های الیت معرفی کرده است بیان کرد: بر اساس این گزارش اولین آتش به دست محیط زیست و سازمان منابع طبیعی اطفا شد سپس دومین حریق آغاز و بعد همچنان به دست یگان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی با همراهی مردم خاموش شد. این گزارش در نهایت جمع‌بندی می‌کند که چون محیط زیست اجازه برداشت درختان شکسته افتاده و خشک شده را نداشته بنابراین کوتاهی کرده است.

وی تاکید کرد: این گزارش غیر علمی، غیر فنی و متناقض است. ظهرابی ضمن تاکید بر اهمیت اقدامات محیط‌بانان اظهار کرد: یکی از نگرانی‌های ما از آسیب به همکاران خود بود. آنان بسیار فرسوده می‌شدند چرا که باید شبانه‌روزی فعالیت می‌کردند. از سوی دیگر مدیران سازمان حفاظت محیط زیست به طور مرتب در منطقه حضور داشتند. شرایط الیت بحرانی بود اما تمام ظرفیت ما به کار گرفته شد. به همین سبب این گزارش ظلم به جامعه محیط‌بانی بود.

وی افزود: در گزارش کمیسیون تخصصی هیچ ردی از مسائل ذکر شده دیده نمی شود. رئیس کمیسیون کشاورزی ، آب،‌ منابع طبیعی و محیط زیست به‌صورت حضوری از این آتش‌سوزی بازدید کرد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: در سازمان حفاظت محیط زیست به هیچ عنوان زیر بار مسائل غیر فنی مثل برداشت درختان شکسته افتاده نخواهیم رفت و مسائل غیرعلمی را نخواهیم پذیرفت.

ظهرابی در پایان ضمن با اشاره به متن گزارش کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور درباره آتش‌سوزی الیت اظهار کرد: بند چهارم با اشاره به عدم صدور مجوز سازمان حفاظت محیط‌ زیست در خصوص پاکسازی درختان قطع‌شده و روی زمین افتاده، آورده است که این موضوع در زمان عادی مانع حذف آفت‌های جنگلی و در زمان وقوع بارندگی‌های شدید موجب مسدودشدن مسیر آب و ایجاد سیلاب و در زمان آتش‌سوزی سبب شعله‌ور شدن آتش می‌شود.